| Religie en spiritualiteit bij ouderen | meer ouderen |
Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de
Merck Manual, consumer version.
Lees meer over de Merck Manuals.
Let op: in deze pagina moeten nog de broodnodige links worden aangebracht.
Religie en spiritualiteit zijn vergelijkbare, maar niet identieke begrippen. Religie wordt vaak gezien als meer institutioneel, meer gestructureerd en met meer traditionele rituelen en praktijken. Spiritualiteit verwijst naar het ongrijpbare en immateriële en kan daarom worden beschouwd als een meer algemene term, die niet aan een bepaalde groep of organisatie is gekoppeld. Het kan verwijzen naar gevoelens, gedachten, ervaringen en gedragingen die verband houden met de ziel of met een zoektocht naar het heilige.
Traditionele religie houdt verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid in. Spiritualiteit stelt minder eisen. Mensen kunnen traditionele religie afwijzen, maar zichzelf toch als spiritueel beschouwen. In de Verenigde Staten heeft 18% van de volwassenen van 65 jaar en ouder geen religieuze overtuiging, tegenover 27% van alle volwassenen. Ongeveer 6 tot 10% van de ouderen is atheïst en heeft geen behoefte aan religieuze of spirituele praktijken of tradities om zin aan het leven te geven.
De mate van religieuze participatie is groter onder oudere volwassenen dan onder andere leeftijdsgroepen. Ongeveer de helft woont wekelijks of vaker religieuze diensten bij. Voor oudere volwassenen is de religieuze gemeenschap de meest voorkomende bron van sociale steun buiten het gezin, en betrokkenheid bij religieuze organisaties is de meest voorkomende vorm van vrijwillige sociale activiteit – vaker dan alle andere vormen van vrijwillige sociale activiteit samen.
Voordelen van religie en spiritualiteit
Religieuze mensen hebben doorgaans een betere lichamelijke en geestelijke gezondheid dan niet-religieuze mensen, en religieuze mensen kunnen stellen dat Gods tussenkomst de reden is voor deze voordelen. Deskundigen kunnen echter niet vaststellen of deelname aan een georganiseerde religie bijdraagt aan de gezondheid, of dat psychologisch of lichamelijk gezondere mensen zich aangetrokken voelen tot religieuze groeperingen. Als religie nuttig is, is de reden daarvoor – of het nu de religieuze overtuigingen zelf zijn of andere factoren – niet duidelijk. Er zijn veel van dergelijke factoren voorgesteld (bijvoorbeeld voordelen voor de geestelijke gezondheid, aanmoediging van gezonde gewoonten en sociale steun).
Voordelen voor de geestelijke gezondheid
Religie kan de volgende voordelen voor de geestelijke gezondheid bieden:
- een positieve en hoopvolle houding ten opzichte van het leven en ziekte, wat doorgaans leidt tot betere gezondheidsresultaten
- een gevoel van zin en doel in het leven, wat van invloed is op gezondheidsgedrag en sociale en familierelaties
- een groter vermogen om met ziekte en handicap om te gaan
Veel ouderen geven aan dat religie de belangrijkste factor is die hen in staat stelt om te gaan met lichamelijke gezondheidsproblemen en stress in het leven (zoals afnemende financiële middelen of het verlies van een echtgenoot of partner). Een hoopvolle, positieve houding ten opzichte van de toekomst helpt mensen met lichamelijke problemen bijvoorbeeld om gemotiveerd te blijven om te herstellen.
Sommige studies hebben aangetoond dat oudere volwassenen die zeer religieus zijn en religieuze copingmechanismen gebruiken, minder kans hebben op depressie en angst en een groter gevoel van psychologisch welzijn hebben dan degenen die dat niet doen. Zelfs de perceptie van een handicap lijkt te worden beïnvloed door de mate van religiositeit. Een studie onder oudere vrouwen met een heupfractuur wees uit dat de meest religieuze vrouwen het laagste percentage depressies hadden en bij ontslag uit het ziekenhuis aanzienlijk verder konden lopen dan de minder religieuze vrouwen.
Gezondheidsbevorderende praktijken
Mensen die actief betrokken zijn bij een religieuze gemeenschap hebben de neiging om hun fysieke functioneren en gezondheid beter te behouden dan mensen die dat niet zijn. Sommige religieuze groeperingen (zoals mormonen en Zevende-dags Adventisten) pleiten voor gedrag dat de gezondheid bevordert, zoals het vermijden van tabak en overmatig alcoholgebruik. Leden van deze groeperingen hebben minder kans op verslavingsgerelateerde stoornissen en leven langer dan de algemene bevolking.
Sociale voordelen
Religieuze overtuigingen en praktijken bevorderen vaak de ontwikkeling van gemeenschappen en brede sociale ondersteuningsnetwerken. Door meer sociale contacten voor ouderen neemt de kans toe dat ziekten vroegtijdig worden ontdekt en dat ouderen zich aan hun behandelingsregime houden, omdat leden van hun gemeenschap met hen communiceren en hen vragen stellen over hun gezondheid en medische zorg. Ouderen die over dergelijke gemeenschapsnetwerken beschikken, hebben minder kans om zichzelf te verwaarlozen.
Verzorgers
Religieus geloof is ook goed voor verzorgers. In veel onderzoeken bleek dat religieuze copingmechanismen zorgden voor een betere geestelijke gezondheid bij verzorgers van ouderen met dementie, kanker of andere ernstige en/of terminale aandoeningen.
Schadelijke effecten van religie en spiritualiteit
Religie is niet altijd heilzaam. Religieuze toewijding kan leiden tot overmatige schuldgevoelens, bekrompenheid, inflexibiliteit en angst. Religieuze obsessies en waanideeën kunnen ontstaan bij mensen met een obsessief-compulsieve stoornis, bipolaire stoornis, schizofrenie of psychoses. Sommige mensen ervaren intense gevoelens van afwijzing en een existentiële crisis wanneer ze niet worden geaccepteerd door geloofsgemeenschappen, bijvoorbeeld vanwege hun geslacht of seksuele identiteit.
Bepaalde religieuze groeperingen ontmoedigen noodzakelijke geestelijke en lichamelijke gezondheidszorg, waaronder levensreddende therapieën (bijvoorbeeld bloedtransfusies, behandeling van levensbedreigende infecties en insulinetherapie), en kunnen deze vervangen door religieuze rituelen (zoals bidden, chanten of kaarsen aansteken). Sommige meer rigide religieuze groeperingen kunnen ouderen isoleren en vervreemden van familieleden en de bredere sociale gemeenschap.
De rol van zorgverleners in religie en spiritualiteit
Gezondheidszorgprofessionals kunnen met ouderen praten over hun religieuze overtuigingen, omdat deze overtuigingen van invloed kunnen zijn op de geestelijke en lichamelijke gezondheid van de persoon. Kennis over iemands religieuze overtuigingen kan een arts helpen om in bepaalde omstandigheden betere zorg te bieden:
Wanneer mensen ernstig ziek zijn, onder grote stress staan of op sterven liggen en een arts vragen of voorstellen om over religieuze kwesties te praten
- wanneer mensen een arts vertellen dat ze religieus zijn en dat religie hen helpt om met ziekte om te gaan
- wanneer religieuze behoeften duidelijk zijn en van invloed kunnen zijn op iemands gezondheid of gezondheidsgedrag
- wanneer artsen of andere zorgverleners de spirituele behoeften van een persoon begrijpen, kunnen ze de persoon helpen de nodige hulp te krijgen (bijvoorbeeld spirituele begeleiding, contact met steungroepen, deelname aan religieuze activiteiten of sociale contacten met leden van een religieuze gemeenschap). Artsen kunnen vragen of spirituele overtuigingen een belangrijk onderdeel van iemands leven zijn en hoe deze overtuigingen van invloed zijn op de manier waarop iemand voor zichzelf zorgt. Of artsen kunnen mensen vragen om hun belangrijkste copingmechanismen te beschrijven. Als iemand interesse toont in religieuze of spirituele hulpbronnen, kunnen artsen vragen of er belemmeringen zijn om toegang te krijgen tot dergelijke hulpbronnen en kunnen ze mogelijk alternatieven aanbevelen. Artsen kunnen bijvoorbeeld vervoersdiensten voorstellen voor ouderen die niet in staat zijn om zelfstandig religieuze diensten bij te wonen.
Soms voelen ouderen zich meer op hun gemak bij counseling door een geestelijke dan door een professional in de geestelijke gezondheidszorg. Geestelijken die zijn opgeleid in counseling en in het herkennen wanneer mensen professionele geestelijke gezondheidszorg nodig hebben, kunnen zeer behulpzaam zijn. Geestelijken kunnen de persoon ook helpen bij het verkrijgen van de nodige ondersteuning vanuit de gemeenschap, bijvoorbeeld door een bezoek te brengen nadat iemand uit het ziekenhuis is ontslagen of door maaltijden of vervoer te verzorgen.
Bronnen: