Opioïden meer speciale onderwerpen  

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat zijn Opioïden
Opioïden zijn een klasse drugs die zijn afgeleid van de opiumpapaver (inclusief synthetische varianten). Het zijn pijnstillers met een hoog risico op misbruik.
  • opioïden worden gebruikt om pijn te verlichten, maar ze veroorzaken ook een overdreven gevoel van welbehagen en, bij te veel gebruik, afhankelijkheid en verslaving
  • te veel inname van een opioïde kan dodelijk zijn, meestal omdat de ademhaling stopt
  • urineonderzoek kan worden gedaan om op opioïden te controleren
  • behandelingsstrategieën omvatten detoxificatie (stoppen met de drug), substitutie (vervanging van een andere drug en geleidelijke vermindering van de dosis), en onderhoud (vervanging van een andere drug die voor onbepaalde tijd wordt ingenomen)
  • voortdurende counseling en ondersteuning zijn essentieel in alle behandelingsstrategieën

"Opioïde" is een term voor een aantal stoffen die zijn afgeleid van de opiumpapaver en hun synthetische en halfsynthetische varianten. Opioïden hebben een legitiem medisch gebruik als krachtige pijnbestrijders. Zij omvatten codeïne (met een laag afhankelijkheidspotentieel), oxycodon (alleen en in diverse combinaties, zoals oxycodon plus acetaminofen), meperidine, morfine, pentazocine, en hydromorfon. Methadon via de mond en fentanyl via een huidpleister worden gebruikt bij chronische ernstige pijn. Heroïne is een krachtig opioïdum dat in de Verenigde Staten illegaal is, maar in andere landen in zeer beperkte mate voor behandeling wordt gebruikt.

Misbruik van opioïden komt relatief vaak voor, omdat deze drugs overal verkrijgbaar zijn en een overdreven gevoel van welbehagen veroorzaken. Mensen kunnen afhankelijk worden van elke opioïde. (Zie ook Drugsgebruik en -misbruik).

Ernstige afhankelijkheid en verslaving komen zelden voor wanneer mensen opioïden gebruiken om een korte episode van ernstige pijn te behandelen (bijvoorbeeld van een brandwond of een gebroken bot). Hoewel veel mensen die langer dan enkele dagen opioïden gebruiken om de pijn te verlichten, na het stoppen milde ontwenningsverschijnselen van opioïden ervaren, lopen mensen die langdurig opioïden gebruiken om chronische pijn te behandelen een verhoogd risico op het ontwikkelen van een stoornis in het gebruik van middelen.

Tolerantie kan zich ontwikkelen na een paar dagen van voortgezet opioïdengebruik. Dat wil zeggen dat mensen steeds meer van een geneesmiddel nodig hebben om de effecten te voelen die oorspronkelijk werden veroorzaakt door een kleinere hoeveelheid. Mensen kunnen toleranter worden voor sommige effecten dan voor andere. Hoewel mensen met een stoornis in het gebruik van middelen vaak tolerant zijn voor een drug, betekent tolerantie op zichzelf niet dat iemand een stoornis in het gebruik van middelen heeft.

Symptomen   
Opioïden veroorzaken onmiddellijke en soms langdurige symptomen.

Onmiddellijke symptomen:

  • opioïden dempen de pijn en zijn sterk verdovende middelen, waardoor mensen slaperig en rustig worden. Opioïden kunnen ook euforie veroorzaken

Andere, minder gewenste effecten zijn:

  • constipatie
  • misselijkheid en braken
  • blozen in het gezicht
  • jeuk
  • verwarring (vooral bij oudere mensen)

De producten die ontstaan bij de afbraak (metabolisme) van het opioïde meperidine kunnen epileptische aanvallen veroorzaken.
Bij inname met bepaalde andere geneesmiddelen kunnen sommige opioïden een ernstige aandoening veroorzaken die het serotoninesyndroom wordt genoemd. Dit syndroom wordt gekenmerkt door verwardheid, beven, onwillekeurige spierkrampen of spiertrekkingen, agitatie, overmatig zweten en een hoge lichaamstemperatuur.

Overdosis

  • te veel van een opioïde in één keer innemen (overdosering) is levensbedreigend. In de Verenigde Staten waren er in 2017 ongeveer 47.600 sterfgevallen door een overdosis opioïden. De ademhaling wordt gevaarlijk traag en oppervlakkig en kan stoppen. De longen kunnen zich vullen met vocht. Bloeddruk, hartslag en lichaamstemperatuur kunnen dalen, en de pupillen vernauwen zich (worden als speldenprikjes). Uiteindelijk raken mensen bewusteloos of sterven ze, meestal omdat de ademhaling stopt. De combinatie van opioïden met alcohol of andere kalmerende middelen is nog dodelijker

Effecten op lange termijn

  • opioïden zelf veroorzaken niet veel complicaties op lange termijn, behalve afhankelijkheid. Sommige mensen hebben kleine bijwerkingen zoals chronische constipatie, overmatig zweten, slaperigheid, of een verminderd libido. Veel complicaties kunnen echter het gevolg zijn van het delen van naalden met een andere persoon en van het onbewust injecteren van andere stoffen met de opioïde

Ontwenningsverschijnselen.
Ontwenning van opioïden is oncomfortabel maar niet levensbedreigend. De symptomen kunnen zich al 4 uur na het stoppen van het opioïdengebruik voordoen en bereiken over het algemeen een piek binnen 48 tot 72 uur. Ze verdwijnen meestal na ongeveer een week, hoewel de tijdspanne aanzienlijk kan variëren, afhankelijk van welke opioïde is gebruikt.
Elk opioïd wordt in een ander tempo uit het lichaam verwijderd, waardoor de snelheid waarmee de ontwenning verloopt en stopt anders is. Ontwenningsverschijnselen zijn erger bij mensen die gedurende lange tijd grote doses hebben gebruikt:

  • in het begin voelen mensen zich angstig en hunkeren naar de drug
  • de ademhaling wordt snel en gaat meestal gepaard met geeuwen, transpireren, tranende ogen, een loopneus, verwijde pupillen en buikkrampen
  • later kunnen mensen hyperactief en geagiteerd worden en een verhoogd gevoel van alertheid hebben
  • hartslag en bloeddruk nemen toe

Andere ontwenningsverschijnselen zijn:

  • kippenvel
  • trillen
  • spiertrekkingen
  • koorts en rillingen
  • pijnlijke spieren
  • verlies van eetlust
  • misselijkheid en braken
  • diarree

Opioïdengebruik tijdens de zwangerschap
is extra ernstig omdat heroïne en methadon gemakkelijk de placenta passeren naar de foetus (zie figuur: Hoe drugs de placenta passeren). Omdat baby's van verslaafde moeders zijn blootgesteld aan de drugs die hun moeder heeft gebruikt, kunnen ze snel ontwenningsverschijnselen krijgen, zoals

  • trillen
  • hoge pieptonen bij het huilen
  • kriebels
  • aanvallen
  • snelle ademhaling

Als moeders vlak voor de bevalling opioïden innemen, kan de ademhaling van de baby zwak zijn.

Diagnose   

  • evaluatie door een arts
  • soms urineonderzoek
  • laboratoriumonderzoek

Acute opioïdenintoxicatie blijkt meestal uit wat mensen of hun vrienden de arts vertellen en uit de resultaten van het lichamelijk onderzoek. Als het niet duidelijk is waarom iemand zich abnormaal gedraagt, kunnen artsen tests doen om andere mogelijke oorzaken van de symptomen uit te sluiten, zoals een lage bloedsuikerspiegel of een hoofdletsel. Artsen kunnen ook urineonderzoek doen om de drug op te sporen. Andere tests kunnen worden gedaan om te controleren op complicaties.

Behandeling   
Een overdosis opioïden vereist een spoedbehandeling, maar het uiteindelijke en moeilijke doel van de behandeling is mensen te helpen hun gebruik van opioïden onder controle te krijgen. Behandeling kan bestaan uit

  • spoedbehandeling
  • detoxificatie
  • eventuele onderhoudsbehandeling (voor mensen die niet in staat zijn om te stoppen)
  • revalidatie

Spoedbehandeling

Een overdosis opioïden is een medische noodsituatie die snel moet worden behandeld om de dood te voorkomen. De ademhaling kan ondersteuning nodig hebben, soms met een beademingsapparaat, als de overdosis de ademhaling heeft onderdrukt.

Een geneesmiddel genaamd naloxon wordt toegediend als een tegengif voor de opioïde, waardoor alle bijwerkingen snel worden teruggedraaid. Het wordt toegediend via een injectie of een neusspray. Omdat sommige mensen kortstondig geagiteerd en delirant worden voordat ze volledig bij bewustzijn komen, kunnen gedurende korte tijd fysieke dwangmaatregelen worden toegepast. Omdat naloxon ontwenningsverschijnselen versnelt bij mensen die afhankelijk zijn van opioïden, wordt het alleen gebruikt wanneer dat nodig is (zoals bij een zwakke ademhaling).

Mensen die herstellen van een overdosis moeten enkele uren worden geobserveerd totdat de effecten van naloxon zijn uitgewerkt, om er zeker van te zijn dat er geen nadelige effecten van het opioïd overblijven. Als mensen een opioïd met langdurige effecten hebben ingenomen (zoals methadon of slow-release vormen van andere opioïden), worden ze meestal langer geobserveerd.

Als de symptomen zich opnieuw voordoen, kunnen mensen een nieuwe dosis naloxon krijgen, in het ziekenhuis worden opgenomen, of beide.

Ontgifting
Er zijn verschillende benaderingen van detoxificatie:

  • stoppen met de opioïde en de ontwenning op zijn beloop laten (cold turkey detoxificatie)
  • vervangen door een vergelijkbare, maar minder krachtige drug, dan geleidelijk de dosis verlagen en stoppen met de drug

Bij beide ontgiftingsstrategieën is meestal behandeling nodig om de ontwenningsverschijnselen te verminderen. Het geneesmiddel clonidine biedt meestal enige verlichting. Clonidine kan echter bijwerkingen veroorzaken, zoals lage bloeddruk en sufheid. Het stoppen met clonidine kan zelf ontwenningsverschijnselen veroorzaken, zoals rusteloosheid, slapeloosheid, prikkelbaarheid, een snelle hartslag en hoofdpijn.
Substitutie houdt meestal in dat drugs als methadon en buprenorfine worden gegeven, die dan langzaam worden afgebouwd en uiteindelijk volledig gestopt.

  • methadon is een opioïde die via de mond wordt ingenomen. Het blokkeert ontwenningsverschijnselen en het verlangen naar andere opioïden, vooral heroïne. Omdat de effecten van methadon veel langer aanhouden dan die van andere opioïden, kan het minder vaak worden ingenomen, meestal eenmaal per dag. De dosis kan dan langzaam worden verlaagd. Artsen kunnen met de vervanging beginnen, maar daarna moet het gebruik van methadon onder toezicht staan in een erkend methadonbehandelingsprogramma. Grote doses methadon veroorzaken soms abnormale hartritmes. Daarom worden mensen die dit middel gebruiken nauwlettend in de gaten gehouden wanneer met het middel wordt begonnen of wanneer de dosis wordt gewijzigd
  • buprenorfine is een gemengde opioïde agonist en antagonist. Dat betekent dat het een deel van de effecten van opioïden heeft (agonist), maar ook een deel van de effecten van opioïden blokkeert (antagonist). Het vereist geen begeleiding in een speciaal programma, en dus kunnen artsen die in het gebruik ervan zijn opgeleid het in hun praktijk voorschrijven. In veel landen heeft buprenorfine methadon vervangen in detoxificatieprogramma's

Ontgifting moet worden gevolgd door rehabilitatie om een terugkeer naar opioïdengebruik te voorkomen. Voortdurende behandeling kan langdurige counseling en ondersteuning en medicijnen zoals naltrexon omvatten.

Onderhoud

Voor mensen die voortdurend terugkeren naar het gebruik van opioïden (chronische, recidiverende opioïdenverslaving genoemd), wordt vaak de voorkeur gegeven aan een andere aanpak, onderhoud genaamd. Hierbij wordt een voorgeschreven medicijn in een regelmatige dosis vervangen door een medicijn dat de gebruiker gedurende lange tijd (maanden of jaren) neemt, in plaats van de dosis te verlagen en uiteindelijk te stoppen met het medicijn. Methadon, buprenorfine of naltrexon kunnen worden gebruikt als vervanger van opioïden.

Door opioïdengebruikers regelmatig een dosis van een van deze middelen te geven, kunnen zij sociaal productief blijven, omdat zij geen tijd hoeven te besteden aan het verkrijgen van de illegale opioïden en omdat de gebruikte middelen het functioneren niet belemmeren op de manier waarop illegaal drugsgebruik dat doet. Voor sommige opioïdengebruikers werkt de behandeling. Voor velen is levenslang onderhoud noodzakelijk.

Methadon onderdrukt de ontwenningsverschijnselen en het verlangen naar de opioïde zonder opioïdegebruikers overmatig slaperig of uitgelaten te maken. Opioïdengebruikers moeten zich echter eenmaal per dag melden in een kliniek waar methadon wordt toegediend in een hoeveelheid die ernstige ontwenningsverschijnselen voorkomt, hunkering minimaliseert en het dagelijks functioneren ondersteunt.

Buprenorfine wordt meer en meer gebruikt omdat het door artsen in hun praktijk kan worden voorgeschreven. Opioïdengebruikers hoeven dus niet naar een speciale kliniek.

Naltrexon is een medicijn dat de werking van opioïden blokkeert (opioïde antagonist). Voordat met naltrexon wordt begonnen, moeten mensen volledig zijn ontgift van opioïden, omdat anders een ernstige ontwenningsreactie kan optreden. Afhankelijk van de dosis houdt de werking van naltrexon 24 tot 72 uur aan. Het medicijn kan dus eenmaal daags worden ingenomen of zelfs maar 3 keer per week. Omdat dit medicijn geen opioïde effecten heeft, is het het meest bruikbaar voor opioïde gebruikers die sterk gemotiveerd zijn om vrij van opioïden te blijven en die niet ernstig afhankelijk zijn van opioïden.

Rehabilitatie

Ongeacht welke aanpak wordt gebruikt, voortdurende begeleiding en ondersteuning is essentieel. Ondersteuning kan bestaan uit speciaal opgeleide artsen, verpleegkundigen, counselors, opioïde onderhoudsprogramma's, familieleden, vrienden en andere mensen met dezelfde stoornis in het gebruik van middelen (steungroepen).

Het concept van de therapeutische gemeenschap ontstond bijna 25 jaar geleden als antwoord op de problemen van heroïneverslaving. Samaritan Daytop Village en Phoenix House waren pioniers in deze niet-medicamenteuze aanpak. Opioïdengebruikers wonen voor langere tijd in een gemeenschappelijk, residentieel centrum. Deze programma's helpen mensen een nieuw leven op te bouwen door middel van training, onderwijs en heroriëntatie. De programma's hebben veel mensen geholpen, maar de uitval in het begin is hoog.

Vragen over hoe goed deze programma's precies hebben gewerkt en hoe breed ze moeten worden toegepast, blijven onbeantwoord. Omdat de uitvoering van deze programma's veel middelen vergt, kunnen veel mensen zich deze niet veroorloven.

Bronnen:

Laatste wijziging: 5 januari 2022 Colofon  Disclaimer  Privacy  Zoeken  Copyright © 2002- G. Speek
  Einde van de pagina