Amyloïdose meer speciale onderwerpen  

 Het onderstaande is de letterlijke vertaling van de online versie van de Merck Manual, consumer version.    Lees meer over de Merck Manuals.

Wat is het?   
Amyloïdose is een zeldzame ziekte waarbij abnormaal gevouwen eiwitten amyloïde fibrillen vormen die zich ophopen in verschillende weefsels en organen, wat soms leidt tot orgaanstoornissen, orgaanfalen en de dood.

  • de symptomen en de ernst van amyloïdose zijn afhankelijk van de vitale organen die zijn aangetast
  • de diagnose wordt gesteld door een weefselmonster (biopsie) te nemen en onder de microscoop te onderzoeken
  • er zijn vele vormen van amyloïdose, en er zijn andere tests nodig om de vorm en de oorzaak vast te stellen
  • de behandeling hangt af van de vorm van amyloïdose

Oorzaak   
Bij alle vormen van amyloïdose is er sprake van een eiwit dat zich abnormaal vouwt (alle eiwitten zijn lange ketens van moleculen die zich in een bepaalde vorm vouwen, en hun precieze vorm is bepalend voor de werking van elk eiwit). De abnormaal gevouwen eiwitten klonteren samen en hopen zich op in verschillende weefsels. De ophopingen worden amyloïde afzettingen of amyloïde fibrillen genoemd. Er zijn veel verschillende eiwitten die zich abnormaal kunnen vouwen en amyloïde afzettingen kunnen vormen. Al deze eiwitten worden in het lichaam geproduceerd. Ze komen niet uit de voeding van de persoon. Sommige amyloïde eiwitten zijn gemuteerde versies van normale eiwitten, terwijl andere normale eiwitten zijn die alleen de neiging hebben zich abnormaal te vouwen. Sommige van deze eiwitten worden geproduceerd door verschillende ziekten.

Vormen   
Amyloïde afzettingen kunnen zijn

  • systemisch (wijdverspreid in het lichaam)
  • gelokaliseerd (slechts één orgaan of weefsel is aangetast)

De ernst van de ziekte hangt af van welke organen door de amyloïde afzettingen zijn aangetast.

Systemische amyloïdose
Systemische amyloïdose kan worden ingedeeld in vier hoofdgroepen:

  • AL (primaire) amyloïdose (lichte keten amyloïdose) treedt op bij afwijkingen van plasmacellen waardoor deze overmatige hoeveelheden abnormale antilichaamproteïnen produceren die lichte ketens worden genoemd. Sommige mensen met AL-amyloïdose hebben ook kanker van de plasmacellen (multipel myeloom). Slechts ongeveer 10 tot 20% van de mensen met multipel myeloom ontwikkelen AL amyloïdose. Typische plaatsen waar zich amyloïd ophoopt bij AL amyloïdose zijn de huid, het hart, de nieren, de zenuwen, de tong, de darmen, de lever, de milt en de bloedvaten
  • AA-amyloïdose (secundaire amyloïdose) kan ontstaan als gevolg van verschillende ziekten die aanhoudende infecties of ontstekingen veroorzaken (zoals tuberculose, reumatoïde artritis en familiaire mediterrane koorts) en bepaalde vormen van kanker. AA amyloïdose leidt meestal tot nieraandoeningen, hoewel ook andere organen kunnen worden aangetast
  • AF (familiaire) amyloïdose is een verzameling van zeldzame erfelijke ziekten die op volwassen leeftijd symptomen veroorzaakt. Het defect dat amyloïd produceert, ontstaat door overgeërfde mutaties in specifieke eiwitten in het bloed. Deze gemuteerde eiwitten vormen amyloïde fibrillen die meestal de nieren, de zenuwen of het hart aantasten. Gemuteerd transthyretine (ATTRm), een eiwit dat door de lever wordt geproduceerd, is de meest voorkomende oorzaak van familiaire amyloïdose
  • ATTRwt (wild type transthyretine) amyloïdose (vroeger seniele systemische amyloïdose genoemd) tast meestal het hart aan. Het komt veel vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. ATTRwt amyloïdose wordt veroorzaakt door abnormale vouwing van normaal (wild type, niet gemuteerd) transthyretine eiwit. Het is niet bekend waardoor amyloïd zich in het hart ophoopt

Gelokaliseerde amyloïdose
Gelokaliseerde amyloïdose treedt op wanneer amyloïd wordt afgezet in specifieke organen of weefsels. Zo hoopt amyloïd zich op in de hersenen van mensen met de ziekte van Alzheimer en wordt verondersteld dat het een rol speelt bij het ontstaan van de ziekte van Alzheimer. Plaatselijke amyloïde afzettingen kunnen zich ook vormen in de huid, het spijsverteringskanaal, de luchtwegen of de blaas.

Symptomen   
De ophoping van grote hoeveelheden amyloïde afzettingen kan de normale werking van veel organen verstoren. Sommige mensen hebben weinig symptomen, terwijl anderen een ernstige, levensbedreigende ziekte ontwikkelen. Veel voorkomende symptomen van amyloïdose zijn vermoeidheid en gewichtsverlies. Andere symptomen van amyloïdose hangen af van de plaats waar de amyloïde afzettingen zich ophopen.

Wanneer het hart is aangetast, kunnen mensen last krijgen van een abnormaal hartritme of hartfalen, wat kan leiden tot kortademigheid, zwakte of flauwvallen.

Wanneer de zenuwen zijn aangetast, kunnen mensen tintelingen of gevoelloosheid in de vingers of tenen hebben of duizeligheid bij het opstaan. Als de nieren zijn aangetast, kan er zwelling (oedeem) optreden in de voeten en benen en soms in de buik.

Wanneer de huid betrokken is, komen gemakkelijke bloeduitstortingen voor, die soms rond de ogen kunnen voorkomen. De tong wordt soms groter (macroglossia).

Diagnose   

  • biopsie

Amyloïdose is voor artsen soms moeilijk te herkennen omdat het zo veel verschillende problemen veroorzaakt. Artsen vermoeden amyloïdose echter als mensen symptomen hebben waarbij meerdere organen in het lichaam betrokken zijn, of als ze onverklaarbaar hart-, nier- of leverfalen hebben. Macroglossie is geen veel voorkomend symptoom, maar als het voorkomt is het een aanwijzing voor amyloïdose. Als meerdere familieleden hart- of zenuwproblemen hebben, kan dat wijzen op AF-amyloïdose. Onverklaarbare hartklachten bij oudere mannen wijzen op ATTRwt amyloïdose.

De diagnose wordt meestal gesteld door een kleine hoeveelheid buikvet te onderzoeken dat wordt verkregen via een naald die in de buik wordt ingebracht (vetkussenbiopsie). Een andere mogelijkheid is dat artsen een biopsie doen door een weefselmonster te nemen van een lichaamsdeel dat door de amyloïdose is aangetast, zoals het hart, de nieren of de lever, en dat onder een microscoop te onderzoeken met behulp van speciale kleurstoffen.

Nadat de artsen hebben vastgesteld dat de persoon amyloïdose heeft, doen zij andere tests om het type amyloïdose vast te stellen en om eventuele aandoeningen te identificeren die de oorzaak van de amyloïdose kunnen zijn. Ze doen ook tests om te zien welke organen zijn aangetast.

Prognose   
De prognose hangt af van het type amyloïdose en het orgaansysteem dat is aangetast. Betrokkenheid van het hart is de gevaarlijkste vorm en kan een sombere prognose hebben.

Behandeling   

  • bij AL amyloïdose, chemotherapie
  • bij AA amyloïdose, behandeling van de onderliggende ziekte
  • bij amyloïdose veroorzaakt door transthyretine eiwitafzettingen, medicijnen die transthyretine stabiliseren
  • soms orgaantransplantatie

Behandeling om de symptomen en complicaties van amyloïdose te verminderen of onder controle te houden kan de kwaliteit van leven verbeteren voor mensen met alle vormen van amyloïdose. Specifieke behandelingen om de vorming van amyloïd te vertragen of te stoppen kunnen bepaalde vormen van amyloïdose helpen.

Voor mensen met AL amyloïdose kan chemotherapie met melphalan en nieuwere medicijnen zoals bortezomib en lenalidomide soms met een perifere stamceltransplantatie de ziekte in het beenmerg stoppen en progressie van de amyloïde afzettingen voorkomen. Bestralingstherapie kan worden toegepast bij mensen bij wie AL amyloïdose slechts in één gebied aanwezig is (gelokaliseerde ziekte).

Voor AA (secundaire) amyloïdose kan behandeling van de onderliggende ziekte de amyloïd afzettingen verminderen. Voor AA amyloïdose, specifiek veroorzaakt door familiaire mediterrane koorts, is het medicijn colchicine zeer effectief.

Voor amyloïdose veroorzaakt door transthyretine-eiwitafzettingen kunnen geneesmiddelen zoals diflunisal en tafamidis het transthyretine-eiwit stabiliseren (zodat het geen amyloïde fibrillen kan vormen) en zo de progressie van erfelijke en wildtype transthyretine-amyloïdziekte vertragen. Gentherapieën die de productie van transthyretine verminderen (zoals patisiran en inotersen) kunnen de effecten van de erfelijke ziekte op het zenuwstelsel verbeteren.

Orgaantransplantaties (bijvoorbeeld een nier of het hart) hebben het leven van sommige mensen met orgaanfalen als gevolg van amyloïdose verlengd.

Bij familiaire transthyretine amyloïdose kan levertransplantatie worden toegepast. Levertransplantatie kan de progressie van de ziekte vertragen omdat het mutante eiwit in de lever wordt geproduceerd. Omdat er een tekort aan donororganen is, wordt de lever van een persoon met familiaire transthyretine amyloïdose soms getransplanteerd bij mensen met een fatale leverziekte, zoals levercirrose of leverkanker. Een dergelijke "domino transplantatie" is mogelijk omdat een lever van een persoon met familiaire transthyretine amyloïdose voor het overige een normaal functionerende lever is. Hoewel mensen die een lever krijgen van iemand met familiaire transthyretine-amyloïdose uiteindelijk zelf amyloïdose kunnen ontwikkelen, kan de transplantatie op korte termijn hun leven redden.

Bronnen:

Laatste wijziging: 5 januari 2022 Colofon  Disclaimer  Privacy  Zoeken  Copyright © 2002- G. Speek
  Einde van de pagina